Sobanukirwa n’itegeko rigenga izungura

Chief Editor. 2020/02/05 09:34:57

Mu mategeko ahana y‘u Rwanda bavuga ko kuzungura ari uguhabwa uburenganzira n’inshingano ku mutungo n’imyenda by’uwapfuye,aho izungura ritangira iyo uzungurwa amaze gupfa rikabera aho yari atuye cyangwa yabaga.

Me Bahati Canisius umwe mu banyamategeko babarizwa mu rugaga rw’abavoka mu Rwanda aho afite ibiro mu karere ka Rubavu gusa agakorera mu gihugu hose aho akenewe mu bwunganizi yagize byinshi atangariza Ijambo n’abasomyi bayo.

Me Bahati avuga ko iyo habayeho kuzungura cyangwa kubura k’umuntu , izungura ritangizwa n’urubanza rutangaza urupfu rw’uwazimiye cyangwa rw’uwabuze.

Aragira ati:”icyakora ,izungura ry’abashyingiranywe ritangira ari uko bombi bapfuye cyangwa umwe yongeye gushyigirwa keretse iyo itegeko ribiteganya ukundi,aho nyuma y’itangira ry’izungura,ugomba kwegeranya umutungo uzungurwa atoranywa mu buryo bwateganyijwe n’iri tegeko.”

Akomeza avuga ko izungura iyo nta buzimagatozi rifite ushinzwe kwegeranya umutungo uzungurwa ariwe ubazwa ibirebana n’izungura byose.

Abemerewe kuzungura

Me Bahati  avuga ko umuntu ushobora kuzungura ari umuntu ukiriho cyangwa uhagarariwe igihe izungura ryatangiraga kimwe n’umwana ukiri mu nda,apfa gusa kuvuka ari muzima,ndetse ngo  uwazimiye nawe ashbora kuzungura iyo agifatwa nk’ukiriho.

Aragira ati:”leta n’ibigo bya leta cyangwa ibitari ibya Leta bifite ubuzimagatozi bishobora kuzungura hakurikijwe irage iyo ibizungurwa bigizwe n’umutungo ushobora gutungwa nabyo.”

Uburenganzira bw’abana mu izungura

Me Bahati avuga ko abana amategeko mbonezamubano yemera ko ari ab’uwapfuye bazungura ku buryo bungana nta vangura hagati y’umwana w’umuhungu n’uw’umukobwa kandi ko guhera ku munsi izungura ryatangiriyeho umuzungura yaba uzungura ku bw’irage cyangwa ku bw’itegeko yitwa umuzungura iyo abyemerewe gusa.”

Zimwe mu mpamvu zatuma habaho kwamburwa uburenganzira bwo kuzungura

Me Bahati avuga ko mu mategeko handitsweho ko umuntu ashobora kwamburwa nta mpaka uburanganzira bwo kuzungura ari igihe cyose wakatiwe n’inkiko kubera ko yishe abishaka cyangwa yagambiriye kwica uzungurwa,uwakatiwe n’inkiko kubera ko yabeshyeye  cyangwa yatanzeho uzungurwa ubuhamya bw’ibinyoma bwashoboraga gutuma akatirwa n’nkiko igifungo nibura cy’amezi atandatu.

Akomeza agira ati:”wateye nk’akana umwana we uzungurwa,wamugiriye igikorwa cy’urukozasoni,wamwangije imyanya ndangagitsina,wamusambanyije cyangwa wamushoye mu busambanyi aha icyemezo cy’urukiko kirahagije kugira ngo umuzungura wemewe nitegeko wakoze kimwe mu byaha nk’ibi avanwa mu bazungura.”

Izindi mpamvu zishobora gutuma umuntu yamburwa uburenganzira bwo kuzungura

Me Bahati akomeza avuga ko zimwe mu zindi mpamvu zishobora gutuma wamburwa uburenganzira bwo kuzungura harimo uwacanye umubano wa kibyeyi n’uwapfuye igihe yari akiriho,umuntu wirengegije abigambiriye kandi yari ashoboye kwita k’uzungurwa mu gihe yari abikeneye.

Yungamo agira ati:”kandi iri tegeko rikumira umuntu wese witwaje ubushobozi buke bw’uzungurwa,ari uwo mu mutwe cyangwa ku mubiri akiharira igice cyangwa ibizungurwa byose,umuntu warigishije nkana ,wacagaguye cyangwa wangije irage rya nyuma ry’uwapfuye ,atabimwemereye,cyangwa wihaye uburenganzira agendereye ku irage ryavanweho cyangwa ryataye agaciro.”

Me bahati Komeza avuga ko ufite uburenganzira bwo kuzungura ashobora bitarenze umwaka umwe cyangwa munsi yabimenyeye guhita amenyesha urukiko umuntu azi ufite imwe muri izi mpamvu kuba yakwamburwa uburenganzirabwo kuzungura ugomba kuzungura cuangwa guhabwa indagano kwamburwa uburenganzira.

Inkurikizi zo kwam,burwa uburenganzira bwo kuzungura

Uwambuwe uburenganzira bwo kuzungura avanwa mu mubare w’abazungura b’uwapfuye ndetse umugabane yagombaga guhabwa ukongerwa kuyo abandi bari kugabana kdni uwambuwe uburenganzira abuzwa gusa kuzungura umutungo w’uwo yahemukiye ariko ashobora kuzngura undi mutungo w’umuryango.

Aragira ati:”icyakora uwambuwe uburenganzira bwo kuzungura atakaza uburenganzira bwo kuzngura ku mutungo wose w’umuryango akomokamo,hatitawe kuburyo bw’imicungire y’umutungo,kandi uzungura n’uhabwa indagano wakuwe mu bare w’abazungura kubera kwamburwa uburenganzira bwo kuzungura ategetswe gusubiza umuntungo yazunguye ,yarazwe cyangwa agaciro kawo mu gihe akiriho.”

Igisobanuri cy’irage

Me Bahati avuga ko irage ari igikorwa mbonezamategeko kigirwa n’umwe mubo kireba gishobora guseswa kandi kigakorwa muri bumwe mu buryo buteganywa n’itegeko aho umuntu agena amerekezo y’ibintu nta kiguzi,uragwa akabyegukana ari uko uraga apfuye.

Igihe irage rikorwa

Irage rikorwa na buri muntu mbere y’ukp apfa aho uraga yikuraho ibintu nta kiguzi uragwa akabyegukana ari uko uraga apfuye kandi umuntu wese ufite ubushobozi ashobora kuraga igice cyangwa umuntungo we hakurikijwe ibiteganywa n’itegeko.

Me Bahati akomeza avuga ko iraga rikorwa mu buryo bw’impapuro nyandiko aho zibikwa na noteri cyangwa umwanditsi w’irangamimerere aho yandika mu gitabo cyabugenewe n’imyirondoro yuzuye.

Inyandiko z’iraga zikozwa n’umunyamahanga uba mu Rwanda

Me Bahati avuga ko inyandiko z’iraga zikozwe n’umunyamahanga uba mu Rwanda zigengwa n’itegeko ry’igihugu zakorewemo ku byerekeranye n’u8ko ziteye,

Aragira ati:”gusa uraga ashobora guhitamo uburyo bwemewe n’amategeko y’igihugu akomokamo  abikoramo,aho agendera ku byo itegeko ry’igihugu akomokamo yita kubyo rivuga n’inkurikizi zazo.”

Bamwe mu bemerewe kuzungura

Me Bahati aragira ati:”abemerewe kuzungura harimo abana b’uwapfuye,se na nyina b’uwapfuye,abavandimwe b’uwapfuye basangiye ababyeyi bombi,abavandimwe b’uwapfuye basangiye umubyeyi umwe,ba sekuru na nyirakuru b’uwapfuye,ba sewabo ,ba nyirasenge,ba nyirarume nab a nyina wabo b’uwapfuye.”

Akomeza avuga ko abana b’uwapfuye basangiye ababyeyi bombi bazungura mu gisekuru cya se n’icya nyina naho abana bahuje umubyeyi umwe gusa bazungura mu gisekuru cy’umubyyei wabo gusa.

Bimwe mu bibazo bikunze kugaragara mu kuzungura n’inama

Me Bahati Canisius avuga ko bimwe mu bibazo bakunda guhura nabyo akenshi aba ababa bariganyije abemerewe kuzungura imitungo y’ababyeyi babo ba bitabye Imana hari n’ibibazo byinshi bikunda kujya mu nkiko abana bahohoterwa ku mitungo bagombaga kuzungura ariko akenshi ngo biterwa no kudasobanurira abaturage amategeko ngo bayumve.

Aragira ati:”buriya turacyafite ikibazo cyo kuba umuntu amenya amategeko amugenga n’amurenge igihe yahuye n’ikibazo yabaye byashobokaga abaturage bakajya basobanurirwa amategeko cyangwa tukaba dufite ubushobozi nubwo tutaragera kuri urwo rwego rwo kuba umuntu afite umunyamategeko we umugira inama,ariko ujya kubona ugasanga hari abahutazwa kuko batazi amategeko abarengera n’ibindi.”

Akomeza avuga ko byari bikwiye ko mu gihe ubushobozi butaraboneka buhagije bwatuma umuntu agira umunyamategeko wo kujya amurengera anamugira inama oigihe habaye ikibazo,byibuze abaturage bajya basobanurirwa amategeko ariko n’umuturage kuba yafata umwanya wo kujya gusobanuza igihe hari ibyo ashidikanyaho.